1-YILDIRIMDAN KORUNMA

<

Yıldırımın Oluşumu

Yıldırımı ; bulutla toprak arasında elektrik yüklerinin hızlı bire deşarjı olarak tanımlamak mümkündür.Bu deşarjlar 2000-200.000 Amper arasında değişmektedir.Atmosferik çalkantılar , gerek bulutla bulut bölgeleri arasında (şimşekler) , gerekse bulut ve toprak arasında (yıldırımlar)elektrik boşalmalarına neden olan bu yük ayrılmasını doğurur.

Yıldırımın deşarjında başlıca 2 aşama vardır.

1. Ön deşarjın oluşumu
2. İyonlaşmış kanal üzerinden ana deşarjın boşalması

Herhangi bir bulutun alt kısmında potansiyel farkı yeterli seviyeye geldiği zaman (100 KV/cm2) buluttan toprağa doğru bir elektron demeti fırlar.Bu birinci deşarjı 30 ile 50 metrelik mesafeyi saniyede 60-50.000 km arasında değişen hızla kateder.30 ile 100 mikron saniye süren bir aradan sonra ikinci bir deşarjı birincinin oluşturduğu iyonlaşmış yolu izler ve öncekinden yaklaşık olarak 50 m daha ileriye erişir.

Daha sonra bir üçüncü deşarj, ardından dördüncü deşarj meydana gelir.Deşarjlar serisi birbirini izleyerek devam eder , her bir deşarj öncekinden 50 m ileriye ulaştığı için şimşeğin ucu yeryüzüne yaklaşmış olur , bu sırda desarj ile yeryüzü arasındaki elektrik alanı gittikçe fazlalaşmaktadır, bu alanın bir noktasından (örneğin;yüksekte bulunan sivri bir uç , bir agaç bir binanın çatısı olabilir) pozitif yüklü bir elektron demeti fırlar ve ön deşarjlarla birleşmek üzere hareket eder bu pozitif demetin boyu 150m’yi bulabilir.Yeryüzünden fırlayan deşarj buluttan inen deşarjla birleştiği zaman oluşan iletken kanaldan 200.000 Amper’e kadar çıkabilen bir akımla ve 100 milyon voltluk bir gerilimle yeryüzüne akar , işte yıldırım olarak tanımlanan olay , bu ana deşarj akımıdır.Buluttan inen bu deşarjlar, saniyenin , milyonda biri mertebesinde aralıklarla peşpeşe gerçekleşmesiyle tamamlar.

A)Aktif Paratonerlerle Korunma

Sunum :

Sayın Yetkili , …………………………………………………………..

Şu anda Türkiye’de Aktif Paratonerler konusunda bir karmaşa yaşanmaktadır.Türkiye’de hiçbir kurumun ithal veya yerli aktif paratonerler üzerinde yeterli bir denetimi veya standartizasyonu olmadığını ve bünyesinde mevcut bulunan laboratuar ortamlarının paratoner testi konusunda yetersiz beyan ederek , mevcut tüm TSE Belgelerini 2004 yılında iptal etmiş bulunmaktadır.

TSE , aktif paratonerler için tüm dünyada kabul edilmiş olan Fransız NFC 17-102 standartının aranmasını tavsiye etmiştir.Bayındırlık Bakanlığı , Yıldırımdan Korunma Birim Fiyat ve Tarifeleri’nde “idare gerektiğinde her tip için )korunma yarıçapı) ulusal veya uluslar arası akretide olan bir laboratuardan alınan test belgesini isteyecektir” yazmaktadır.

Bir aktif paratonerin yarıçap hesabının yapılabilmesi için paratonerin , tüm dünyada aktif paratonerler için geçeri kabul edilen Fransız NFC 17-102 ve / veya İspanyol UNE 21186 standartlarına göre, akredite olmuş bir laboratuarda test edilmesi , bu test sonucu tespit edilen ΔT değerinin ve NFC 17 – 102 ve / veya UNE 21186 standartlarına göre test edildiğinin belgeyle kanıtlanması gereklidir.

Eger bir paratonerin yukarıda adı geçen standartlar kapsamında test edildiğine dair bir test belgesi yoksa bu paratoner aktif paratoner sınıfına girmez, basit bir yakalama ucundan farkı düşünülmez;dolayısıyla bu paratonere göre yapılmış çap hesabı tablosu güvenilir değildir ve geçersizdir.Değerli tüketici , paratoner teklifi alırken can ve mal güvenliğini için teklif istediğiniz firmadan teklif edilen paratonerin NFC 17-102 standartlarına uygun bir şekilde testinin gerçekleşmiş olduğuna dair test belgesini mutlaka isteyiniz.Bunun dışında , paratonerin yıldırım darbelerine dayanıklılığını kanıtlayan EN 50164-1 standartına uygun olarak en az 3 adat 100 ka!’lık darbe testini geçtiğine dair laboratuar test belgesini mutlaka görünüz.

Şu anda piyasada bulunan ve yukarıda saydığımız koşullara uygun olmayan ve uygunmuş gibi gösterilen paratonerlere karşı siz tüketicileri uyarmayı nir görev biliyoruz.Firmamız teknik konularda her zaman yanınızdadır.

Firmamızın satışını ve taahhüdünü yaptığı aktif (ESE) paratonerle:

1. Pulsar-Range : İthal Mamül

   Üretici Firma : Helita (Fransız ABB Grup bümyesinde)

   Modelleri:Pulsar 30, Pulsar 45 , Pulsar 60

   Test Belgeleri : 1-Uluslar arası Akreditasyon Belgeleri BAZET / SEDIVER High Voltage Loboratory NFC 17 – 102 standartına ΔT geçiş üstünlüğünü gösterir test belgesi , 2003 yılı. 2- Manufacturing Tset Certificate : Bu test her paratoner için yapılan dayanıklılık testidir ve üzerinde test edilen paratonerin seri numarası yazılı olan bir belgedir , paratonerlerle birlikte tüketiciye teslim edilir. Diğer Belgeler : Üretici Helita Firması tarafından onaylı 10 yıllık çalışma garantisi belgesi , ISO90001:2000 Belgesi , CE Belgesi

   Distribitör : Erkoç Mühendislik

2. Detakom – A5 : Yerli Mamül (Geliştirilmiş Model)

   Üretici Firma : Erkoç Elektrik İmalat TAAHHÜT İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.

   Model: EI 2005

   Test Belgeleri : 1-Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından NFC 17-102 standartına uygun test yapıldığını ve ΔT geçiş üstünlüğünü gösterir test belgesi , 2005 yılı 2-Almanya BET Laboratuarı 100 ka’ya dayanıklılık test belgesi.

   Diğer Belgeler : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı oanylı 25 yıllık garantı belgesi , ISO9001:200 Belgesi

   Ana Bayi : Erkoç Mühendislik

Aktif Paratoner Keşif Cetveli

1. 980-214 Aktif Paratoner ΔL : 60 – 1 Adet
2. 980-300 Çatı Direği Komple – 1 Takım
3. 981-101 Çatı İHATA Kroşeli paratoner ucundan muhafaza borusu alt ucuna kadar - ……….. mt
4. 982-101 Bina İhata Kroşeli muhafaza borusu alt ucundan en son topraklama çubuğuna kadar – 20 mt
5. 983-102 Topraklama Elektrod Çubuğu - 2 Takım
6. 983 – 103 Muhafaza Borusu + Test Klemensi - 1 Takım

B)Faraday Kafesiyle Korunma

Faraday Kafesi ile korunma radyoaktif paratonerin ülkemize gelmesinden önce kullanılmakta idi ve standartlara göre yapıldığında radyoaktif paratonerlere göre 2 , 3 kat daha pahalı olmasından dolayı ülkemizde terk edilmektedir.Şu an cephaneliklerde , yüksek dağ ve tepelerdeki önemli tesislerde (Radyoakitif paratoner mevcut olsa dahi) kullanılmaktadır.

1. Yakalama Uçları : Franklin bubuklarudur ve korunma alanının 45 derece olan koni içinde bulunması gerekmektedir ve binanın her sivri noktasına yerleştirilmesi gereklidir.
2. İniş Tesisatı : İnişte ve yatayda Franklin çubuklarının birleştirilmesi 1x50 mm2 som bakır iletken olup tercih edilmekte , tüm binayı kafes şeklinde üstte ve inişlerde ve de toprak altından sarmalıdır.1x50 mm2 som bakır iletken , yatay ve düşeyde kroşelerle döşenmelidir.Duvarda i kiremitle döşemek için ayrı ayrı kroşoler mevcuttur.
3. Test Klemensleri : Tekli test klemensi ( 1x50 mm2 için) tabir edilen döküm pirinç test klemensleri tüm topraklama inişlerinde kullanılmalıdır ki , azami yılda bir topraklama (iniş bakırı ile topraklamanın müstakilen) geçiş direnci ölçümü için.
4. Topraklama Tesisatı : Malzemesi olarak çubuk (Som bakır veya çelik özlü bakır kaplı Ø20 1,5 m) – levha (bakır ve sıcak daldırma galvaniz) kullanılmalıdır ve tesisat bitimini müteakip topraklama geçiş direnci ölçülmeli (max.10 ohm olarak kabul edilmektedir.)fazla olduğu zaman çubuk ve bakır ilavesiyle düşürülmelidir.

C)Çubuk Paratonerle Koruma

Çubuk paratonerle yapılan korumada sivri ucun oluşturduğu yakalama deşarjı, direkt inen indirme iletkeni tesisatı ve topraklaması ile minarelerde, bacalarda (Radyoaktif paratoner mevcut olsa dahi) , uygulanan koruma tipidir.Halen bu gibi yerlere uygulanmaktadır.

1. Yakalama Çubukları : Piyasada üretilmekte olan iki tipi mevcuttur.1)Çelik üstü krom nikel kaplı, 2)Pirinç üstü krom nikel kaplı.Birinci imalat tercih edilmelidir ; zamanla havadaki atmosferik ve kimyasal olaylardan dolayı paslanma olur, hem iş yapamaz , hem de inişe doğru paslanma akacağından ikinci imalat tercih edilmelidir.20-40-50-60 cm’lik imalatları mevcuttur.Yapıya göre seçim yapılır.
2. İlave Borusu : Yakalama ucunun daha yukarıya ve daha sağlam monte edilmesini sağlar.Bir ucu dişli , 1 m’lik imalatları mevcuttur.
3. İniş İletkenleri : 50 mm2 som bakır olması ve iniş kroşesiyle tespit edilmesi ve eksiksiz olarak topraklama çubuğuna kadar inmesi gerekir.
4. Topraklama Tesisatı : Malzeme olarak çubuk (Som bakır veya çelik özlü bakır kaplı Ø20 1,5 m) veya levha (bakır veya saç sıcak daldırma galvanizli) kullanılması gerekmektedir.

2-TOPRAKLAMA

Topraklama Malzemeleri :

1. Bakır levhalar : 70x70x1 mm – 70x7x1,5 mm – 70x70x2 mm
2. Galvanizli levhalar : 50x100x3 mm sıcak daldırma (uzun ömürlüdür , tercih edilir) 50x100x3 mm elektro kaplama.
3. Ø20 mm çapında 1,5 m boyunda – Ø20 mm çapında 1,75 m boyunda olup birbirleriyle eklenerek 3 m – 3,5 m olarak kullanırlar.
4. Çelik özlü bakır kaplı çubuklar :Ø20 mm çapında 1,5 m boyunda – Ø20 mm çapında 1,75 m boyunda – Ø16 mm çapında 1,5 m boyunda olarak kullanılmaktadırlar.
5. Galvanizli boru :Galvanizli borlar topraklama elemanı olarak kullanırlar.Boyları 1,5 m ve 1 ¼ . ½ inç çaplarındadır.
6. Galvanizli kazık:40x40 veya 50x50 köşebenterden 1 m veya 1,5 m boylarında bağlantı bayrağı üzerine kaynatılmış sıcak daldırma galvanizlidir.

1. Statik Temel Topraklaması

   Yeni yeni öe-nem verilen topraklama sistemidir.Çelik konstrüksiyon yapılar en az dört yerinden topraklanmalıdır.(Elektrik tesisatındaki arızadan dolayı bina üzerinde oluşacak kaçak akımın boşalması insanlara zarar vermemesi hem de yer yüzüne inen elektrik yüklü bulutların binalara teması sonucu binalara boşalttıkları elektrik yüklerini toprağa boşaltması için)elektrikli, ve elktronik cihazların çalıştığı binalara , )bu tip kullanım amaçlı binalar temel halindeyken şeritlerle topraklanmalıdır)statik topraklama tesisatı yapılmalıdır.

   Yüksek binalar ve iş hanları da aynı şekilde topraklanmalıdır.Ayrıca bilgisayar ve elektronik cihazlar , telefon santrali üzerlerinde biriken manyetik alanları toprağa boşaltmaktadır ( bu gibi cihazların toplu bulunduğu mekanlarda statik topraklama barası monte edilir.Tüm cihazlar gövdelerinden bu baraya bağlanır , bu bara topraklanır.

   21.08.2001 tarihli Resmi Gzatede yayınlanan elektrik tesisatlarında topraklama genelgesinde temel demirleri arasına 30/3 galvanizli şerit ile (bu şeritler – 10 mt.’de temel demirlerine klemenslerle irtibatlandırılmalı , ayrıca yukarı çıkan kolon demirlerine de yine klemnslerle irtibatlandırılmalı) destekleyerek yapılması öngörülmektedir;bu şekilde yapılan statik topraklama elektrik panosuna da koruma topraklaöası için irtibatlandırılır.

2. Koruma Topraklaması

   İnsanların , hayvanaların tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karşı korunmak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde oluşabilecek yüksek dokunma geriliminin sürekli olarak kalmasını önlemektedir.

   Fabrikalarda , tesislerde tüm makineler üzerlerinde mevcut olan topraklama klemensleri ve civataları vasıtasıyla nötürden hariç müstakilen topraklanmalıdır.

   Akaryakıt tankları- benzin pompalrı – jeneratörler – yürüyen merdivenler – tablolar – havai hat şebekelerinde demir direkler – parafudurlar – iş yerlerindeki her çeşit elektrik motorlarıyla çalışan makineler – aygıtlar , fabrika ve tesis etrafını çevreleyen metal tel içerir.

3. İşletme Topraklaması

   Elektrik tesislerinde bulunan işletma araçlarının aktif bölümleri topraklanır, böylece bunların normal işletmesi sağlanır ve işletme akım devresinin toprağa karşı potansiyeli belirli bir değerde bulundurularak elektrik tesislerinde aşırı gerilimin oluşması önleme ya da sınırlandırılmış olur.Jeneratörlerde , trafolarda uygulanır.

4. Özel Mekan / Özel Cihazların Statik Topraklaması

   Özel mekanlardaki sinyallerin bilgilerin dışarı çıkmaması veya dinlenilmemesi için yapılan , özelliğine göre tüm duvar kapı dahil tavanların bakır veya kurşun levhalarla kaplanıp , dışarıda müstakilen topraklanmasıdır.

   Veya özel cihazların , EMG – MR gibi cihazların dışarıdan gelen sinyallerden etkilenmemesi için yine levhalarda veya bakır şeritlerde yapılan topraklama şeklidir.